درکشور ما گرایش به سوی تشکل های کارگری ، مربوط به سال های پیش از انقلاب مشروطیت است . در آن سال ها بحران اقتصادی شدید که فشار آن بیش از همه طبقه کارگر را متاثر می ساخت از یکسو و رفتار ناهنجار کارفرمایان از سویی دیگر ، سبب گردید این فکر در بین طبقه کارگر پیدا شود که برای حل مشکل ، چاره ای جز اقدام گروهی ندارند . لکن در اثر فشار و خفقان و ممنوعیت اجتماعات، موفقیتی در این زمینه عاید کارگران زحمتکش نگردید . پس از انقلاب مشروطیت ، کارگران مبادرت به تشکیل اتحادیههایی از جمله اتحادیه کارگران چاپخانههای تهران و چند اتحادیه دیگر نمودند که بنا به دلایلی از جمله نداشتن تجربه در این زمینه و اختلافات داخلی از بین رفتند و چندی بعد مجدداً اتحادیه کارگران چاپخانههای تهران و تعدادی اتحادیه دیگر از جمله اتحادیه کارگران صنعت نفت تشکیل گردید که توانستند به پارهای از خواستهای خود من جمله تقلیل ساعات کار روزانه دست یابند ، لکن با توجه به اهدافی که داشتند عموماً ناکام بودند . در واقع میتوان گفت ، سندیکا گرایی از سال های بعد از شهریور 1320 آغاز شده است . به این معنا که برای رسیدگی و مداوای دردهای مشترک و نشان دادن واکنش در برابر سختگیریهای کارفرمایان ، کارگران خود به خود گرایش بیشتری نسبت به یکدیگر احساس می نمودند حتی در بعضی از مراکز کارگری مثل اصفهان ، آبادان ، تهران و مازندران، اجتماعاتی تحت عنوان اتحادیههای کارگری بوجود آمده بود . منتهی چون در آن زمان سازمانی که بتواند آنان را ارشاد نماید وجود نداشت و دولتهای وقت هم گرفتار مشکلات حضور قوای بیگانه در کشور بودند ، اکثراً عمال بیگانه از این موقعیت سوء استفاده نموده و زیر ماسک وطن خواهی و طرفداری از کارگران ، دست روی اتحادیهها و سندیکاهای متفرق گذاشتند و از مجموع آنها « شورای متحده مرکزی » را بوجود آوردند .
سندیکاهای مزبور ، مادامی که تصور می کردند حمایت از آنها صرفاً جنبه کارگری دارد و آنچه که میشود در جهت تامین منافع به حق آنها است ، رهبری شورای متحده را پذیرفتند . ولی وقتی پرده از کار شورای مزبور برداشته شد و مقاصد خائنانه گردانندگان آن آشکار گردید و کارگران ، خود را در دام فریب آنها و بر لبه پرتگاه خیانت به کشور یافتند ، قدم سست نموده و به مخالفت برخاستند .
تشکل های کارگری و کارفرمایی در طرح اولیه قانون کار
در طرح اولیه قانون کار که در سال 1325 ( دوره فتوت ) به صورت تصویب نامه انتشار یافت ، تشکیل سازمان های کارگری و کارفرمایی پیش بینی شده بود و بعد از تصویب قانون کار ، موضوع تشکیل سندیکا و اتحادیه صورت جدی تری به خود گرفت و نخستین سازمان های کارگری و کارفرمایی مقارن همان دوره بوجود آمد .
پس از آنکه سندیکاها وضع خود را تثبیت کردند و اساسنامه خود را به تصویب رسانیدند ، در دو گروه ائتلاف نمودند ، از ائتلاف آنها دو اتحادیه به نام های ، اتحادیه اسکا ( اتحادیه سندیکاهای کارگران ایران ) و امکا ( اتحادیه مرکزی کارگران ایران ) بوجود آمد .
اکثریت کارگران از اجتماع خود ، جز حفظ منافع حرفه ای و مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی ، هدف دیگری نداشتند . اما از آنجایی که ایادی بیگانگان در شوون مختلف مملکت رخنه کرده بودند ، خودنگری ، خودخواهی و سودجویی برخی از افراد که هر روز سنگ یکی را بر سینه میزدند و متاسفانه در میان آنها کسانی هم بودند که از وابسته های کار کشورهای خارجی تعلیم میگرفتند ، سبب شد که سفینه اتفاق و هماهنگی کارگران هر روز با طوفانی و هر لحظه با موجی شکننده برخورد نماید .
در این میان سیاست و تحریکات شرکت سابق نفت نیز از سویی و بازی دولتها با سازمانهای کارگری از سویی دیگر ، سبب شده بود ، این سندیکاها دستخوش انحلال شوند . ظرف همین مدت بود که سندیکاهای وابسته به « اسکا » و « امکا » بر علیه یکدیگر تجهیز شدند و کم مانده بود که شورای متحده جای آنها را بگیرد .
آمار سندیکاها و اتحادیه های کارگری و کارفرمایی
در سال های 1323 تا 1328 جمعاً حدود 32 سندیکای کارگری وجود داشته و اغلب در یک کارخانه تابلوی دو سندیکا به چشم می خورده است . پس از تصویب قانون کار و بعد از آن تا سال 1335 ، فعالیت های سندیکایی چندان چشم گیر نبود و از سال 1335 تا سال 1343 ، 73 سندیکای کارگری در تهران و 38 سندیکای کارگری در شهرستان ها و 51 سندیکای کارفرمایی در تهران و شهرستانها که اکثریت آن در تهران بود ، تشکیل شد . در پی اصلاحاتی ک در سال 1343 در قانون کار به عمل آمد ، فعالیت سندیکاها در سطح حرفه و کارگاه محدود گردید . در پایان سال 1348 ، تعداد 270 سندیکای کارگری و 116 سندیکای کارفرمایی فعالیت داشتند . در پایان سال 1353 ، تعدا 612 سندیکای کارگری ، 203 سندیکای کارفرمایی ، 14 اتحادیه کارگری و یک اتحادیه کارفرمایی فعال بوده اند .
در پایان سال 1357 ، جمعاً 1216 سندیکای کارگری و کارفرمایی و 26 اتحادیه کارگری و کارفرمایی فعالیت داشتهاند . از فروردین ماه سال 1358 تا اردیبهشت ماه 1359 تعداد 89 سندیکا بر سندیکاهای قبلی افزوده شد و تعداد سندیکاهای فعال به 1305 ، بالغ گردید و سپس کارگران با توجه به سوابق و خواست انقلابی خود به تشکیل شورای اسلامی کار مبادرت نمودند و به استثنای تعدادی از سندیکاهای کارگران صنوف ، در مورد سایر سندیکاهای کارگری تجدید انتخابات به عمل نیامد و در پایان حکومت قانون کار مصوب 1337 یعنی تا 13 اسفندماه 1369 جمعاً 36 سندیکای کارفرمایی و 2 سندیکای کارگری فعالیت داشتند .
چگونگی ثبت سازما های کارگری و کارفرمایی
بعد از اصلاح قانون سابق کار در سال 1343 ، آئین نامه واحدی به نام آئین نامه سازمانهای کارگری و کارفرمایی در تاریخ 30/3/43 به تصویب شورایعالی کار رسید که هم بر سازمانهای کارگری و هم بر سازمانهای کارفرمایی حاکم بود ، اما در سال 1348 با تصویب آئین نامه سازمانهای کارفرمایی از طرف شورایعالی کار ، سازمانهای کارفرمایی از شمول مقررات آئین نامه سال 1343 خارج شدند و سپس شورایعالی کار در جلسه مورخ 8/8/49 آئین نامه جدیدی برای سازمانهای کارگری تصویب نمود و پس از آن در جلسه مورخ 1/8/53 آئین نامه دیگری تصویب نمود که با مختصر تفاوتی همان آئین نامه قبلی است که تا 13 اسفندماه 1369 قابل اجرا بود .
اجرای آئین نامه مصوب 1343 در مورد ثبت سازمانهای کارگری و کارفرمایی تا سال 1348 بر عهده اداره کل روابط کار بود و کلیه سندیکاها و اتحادیه های کارگری و کارفرمایی که به موجب قانون و با رعایت آئین نامه مذکور تشکیل می گردید ، در اداره کل مذکور به ثبت می رسید .
اداره کل سازمانهای کارگری و کارفرمایی
در اولین کنفرانس ملی کار که سال 1348 تشکیل گردید قطعنامه ای صادر و در بند 18 قطعنامه توصیه گردید به منظور ترویج ، ارشاد سازمانهای کارگری و کارفرمایی و ثبت آنها اداره ای به نام « اداره کل سازمانهای کارگری و کارفرمایی » تشکیل شود . به همین جهت از اردیبهشت ماه همان سال ، اساس و شالوده تشکیل اداره کل مذکور ریخته شد و از مهرماه 1348 ، رسماً کار خود را آغاز نمود و از آن تاریخ به بعد امور مربوط به ترویج ، ارشاد و نظارت بر تشکیل و ثبت تشکلهای کارگری و کارفرمایی و نظارت بر انتخاب نمایندگان کارگران و کارفرمایان د مراجع حل اختلاف به این اداره کل واگذار گردید و همچنین ثبت و صدور گواهینامه های اتحادیه های صنفی تا اواخر سال 1369 بر عهده اداره کل مذکور قرار داشت . علاوه بر انجام کلیه مراحل ارشاد ، ترویج ، تشکیل و ثبت و صدور گواهینامههای مربوط به سندیکاها و اتحادیههای کارگری وکارفرمایی و انتخاب نمایندگان مراجع حل اختلاف و اقدامات حمایتی نسبت به نمایندگان کارگران و انخاب نمایدنگان مراجع حل اختلاف و اقدامات حمایتی نسبت به نمایندگان کارگران و مسئولان سندیکاهای کارگری ، به موجب قانون شوراهای اسلامی کار مصوب 30/10/63 مجلس شورای اسلامی و آئین نامه های مربوط ، تشکیل شوراهای اسلامی کار و هیات های موضوع ماده 22 قانون شوراها نیز به این اداره کل واگذار شد و به موجب آئین نامه های مربوط به فصل تشکل های کارگری و کارفرمایی قانون کار « جمهوری اسلامی ایران » نظارت بر تشکیل انجمنهای صنفی سراسری و کانونهای مربوط نیز بر عهده اداره کل سازمانهای کارگری و کارفرمایی وزارت کار و امور اجتماعی قرار دارد .